Nie, to nie jest jakaś relikwia ani sakramentale: chodzi o werset z 1. Listu św. Piotra Apostoła, który jest śpiewem na wejście w niedzielę po Wielkanocy, czyli w Niedzielę Białą, Przewodnią, Miłosierdzia Bożego.
Otóż w przedsoborowych mszałach podaje się jako introit na tę (wczorajszą) niedzielę taki tekst: Quasi modo geniti infantes, alleluja: rationablies, sine dolo lac concupiscite, alleluja, alleluja, alleluja (zachowałem ortografię). To fragment 1 P 2:2. Co ciekawe, jeśli zajrzymy do krytycznego, naukowego wydania Wulgaty, nie znajdziemy tego tekstu, będzie on tylko odnotowany jako jedna z pomniejszych wersji w aparacie krytycznym. Wulgata bowiem ma taki tekst: sicut modo geniti infantes, rationale sine dolo lac concupiscite. Różnicę między sicut a quasi możemy pominąć, nie jest istotna, chodzi mi o rationabiles i rationale. Odłóżmy na razie na bok niełatwe zadanie tłumaczenia tych słów i w ogóle całego fragmentu, skupmy się na gramatyce: jeśli przyjmiemy wersję rationabiles, to musimy odnieść ten przymiotnik do infantes, gdyż zgadzają się te dwa słowa pod względem przypadka, liczby i rodzaju. Jeśli zaś wybierzemy rationale, to odnieść musimy ten przymiotnik do lac, gdyż znowu występuje tu zgoda przypadka, liczby i rodzaju. I, od razu dodam, ta właśnie druga wersja jest właściwym tłumaczeniem greckiego oryginału: ὡς ἀρτιγέννητα βρέφη τὸ λογικὸν ἄδολον γάλα ἐπιποθήσατε. A co właściwie znaczy ten fragment? Zacznijmy od oryginału: Jak dopiero co narodzone dzieci *) zapragnijcie duchowego **), wolnego od fałszu, mleka. Wulgata tłumaczy dosyć wiernie: Jak tylko co narodzone niemowlęta, pragnijcie duchowego, wolnego od fałszu, mleka. Przekład natomiast, jaki pojawia się w dawnych mszałach, idący za wersją, zachowaną w niektórych rękopisach Wulgaty, takie ma znaczenie: Jakby tylko co narodzone, rozumne niemowlęta, pragnijcie wolnego od fałszu, mleka. Mleko przestaje być duchowe, natomiast niemowlęta stają się rozumne. Rationalis, rationabilis, słowa brzmią podobnie, znaczeniowo są bliskie: powiązane z rozumem, z duchem jako istotą człowieka, jego wnętrzem, z myśleniem, tym, co różne od samej tylko cielesności. W odniesieniu do greckiego tekstu możemy powiedzieć, że mają wyrażać powiązanie z Boskim Logosem, czyli samym Chrystusem, który owym duchowym ('logicznym') mlekiem, czyli swoją nauką, karmi dusze wiernych, odrodzonych przez chrzest.
Łatwo zresztą wyjaśnić ową pomyłkę dawnych skrybów, która drogę znalazła do mszałów: poprawny przekład Wulgaty ma rationale sine dolo lac. Ponieważ w najstarszych rękopisach nie oddzielano wyrazów, jakiś późniejszy przepisywacz połączył 's' z rationale, i wyszło rationales; a że 'ine' samo w sobie nic nie znaczyło, skryba rozumiał, że musi być sine, i w rezultacie wyszło rationales sine dolo lac. Ponieważ, jak wskazałem wyżej, rationales można gramatycznie połączyć z infantes, zdanie pozostało sensowne, aczkolwiek sens oryginału zmieniło! Zamiana z rationales na rationabiles nie była już trudna, zwłaszcza że aparat krytyczny pokazuje, iż w rękopisach Wulgaty istniały już wersje rationale i rationabile, czyli nawet wtedy, kiedy ten przymiotnik odnosił się do mleka: już wtedy 's' mogło zostać dołączone do rationabile. Z punktu widzenia tłumacza trzeba powiedzieć, że greckie λογικός naprawdę nie jest łatwe do tłumaczenia, a wahania między rationale a rationabile są jak najbardziej normalne przy przepisywaniu.
Tak więc, w zależności od wyboru mszału możemy mieć albo prawdziwy, albo fałszywy łaciński przekład słów św. Piotra.
______________________
*) Greckie słowo βρέφος może oznaczać małe dziecko, i takie jest jego znaczenie w Nowym Testamencie, ale oznacza właściwie źrebaka, młode zwierzę (i etymologicznie ze źrebakiem jest pokrewne).
**) Podaję jedno ze znaczeń przymiotnika λογικός, niełatwego do tłumaczenia. Warto zauważyć, że ten przymiotnik pojawia się też w jakże ważnym dla liturgii fragmencie Rz 12:1.
Brak komentarzy:
Prześlij komentarz