Etymologia świąteczna

Kiedy aniołowie opuszczają pasterzy – gaśnie blask chwały Bożej, w której kręgu pasterze na chwilę się znaleźli – ci mówią do siebie nawzajem: Przejdźmy aż do Betlejem i zobaczmy to słowo, które się stało i wciąż jest, a które Pan dał nam poznać (Łk 2:15; przekład mój). Zobaczyć słowo. W Apokalipsie Jan będzie się odwracał, by zobaczyć głos (Ap 1:12). W Ewangelii według Łukasza mowa jest o ῥῆμα. Z tego samego rdzenia pochodzi też łacińskie verbum czy gockie waurd; w gramatyce rhema oznacza czasownik. Inne to zatem słowo, niż Logos z prologu św. Jana. To, że pasterze chcą zobaczyć słowo, to hebraizm (wiele ich – co zdumiewa – u Łukasza). Rhema ma tu odpowiadać hebrajskiemu dawar. Słowo jest jednocześnie wydarzeniem: dawar ma oznaczać ‘temat’ wypowiedzi, to, o czym się mówi – a więc jakąś rzecz czy jakieś wydarzenie. Dla Boga słowo jest jednocześnie działaniem (ciekawostka: w jednej z tragedii Ajschylosa pojawia się idea myśli boskiej, myśli Dzeusa, która od razu staje się rzeczywistością.) Zobaczmy Słowo, które się stało – człowiekiem, i wciąż nim jest, a które Pan dał nam poznać.

Leon Wielki w swoim kazaniu, czytanym w wigilijnej modlitwie czytań Narodzenia Chrystusowego, powiada, iż jesteśmy w Chrystusie novum figmentum. Od czasownika fingo pochodzi figmentum; fingo zaś z tego samego rdzenia, co np. angielskie dough, czyli ciasto. Ów rdzeń, *dheigh-, oznacza formowanie, lepienie, kształtowanie z jakiejś mokrej, mazistej substancji – np. z gliny, z której robi się naczynie, czy z ciasta, z którego robi się bochenek. (Żeby było jeszcze ciekawiej, z tegoż to rdzenia pochodzi słowo, które w grece i łacinie chrześcijańskiej oznacza raj – paradeisos, paradisus – samo zaś słowo trafiło do tych języków z perskiego, oznaczało ogród, park, wokół którego zbudowano – ceglany – mur.) W ostatnich dniach Adwentu przypominaliśmy sobie, że Bóg człowieka ukształtował, uformował, z mułu, z gliny (cf. antyfona O Rex gentium). W Bożym Narodzeniu, kiedy sam Bóg staje się człowiekiem, formuje dla samego siebie ludzkie ciało, my także mamy szansę na nowe ukształtowanie; Pan na nowo nas lepi z pokruszonych kawałków.

Mówi się czasami o magii świąt Bożego Narodzenia. Na ogół, jak sądzę, ludzie mają wtedy na myśli kolorowe, migające lampki, choinkę, zapachy i smaki świątecznej kuchni, prezenty, zaprzęg reniferów na tle księżyca, skąpców, którzy stają się życzliwi, etc., etc. Magia. Porządni katolicy, rzecz jasna, powinni się obruszyć, rzucić kilka gromów, wszak magia jest szatańska, zła i zakazana. Etymologicznie jednak magia – jak możemy z dużym prawdopodobieństwem stwierdzić, chociaż sanskryt trochę nam tu miesza – oznacza działanie mocy, wielkiej mocy, często większej niż ludzka. Z rdzenia *magh- pochodzi i polskie mogę, i angielskie may (staroangielskie mæg), i – tu właśnie jest to duże prawdopodobieństwo – perskie mogu-, z którego mamy w grece magos, w łacinie magus, z którymi to spotkamy się jeszcze 6 I. Boże Narodzenie to święto wielkiej mocy (nie mylić z Wielką Nocą), którą objawia Wszech-mogący. Bo wielką, zaiste, trzeba mieć moc, aby, będąc Nieogarnionym, zmieścić się w ograniczonym i słabym ludzkim ciele, istniejąc poza czasem, nagle się poddać jego prawom, ożywiając cały kosmos, nagle zdać się na mleko matki...

Jeśli ktoś dotąd doczytał (i zrozumiał chociaż trochę): Wesołego BOŻEGO Narodzenia!

PS Skoro było o cieście, lepieniu i formowaniu:

Na pierwszym planie ciastka pomarańczowe, na drugim - rodzynkowe (na paterze) i pierogi (w misce). Wszystko domowej roboty.