Starsze niż się wydaje

O względach duszpasterskich mówi się zwykle w odniesieniu do liturgii po Soborze Watykańskim II. Ale przecież istniały one wcześniej! Wystarczy przypomnieć ciemne jutrznie sprzed reformy Piusa XII: odprawiano je po południu! Innymi słowy, jutrznia Wielkiego Czwartku sprawowana była w Wielką Środę o 16. Jutrznia Wielkiego Piątku – po południu w Wielki Czwartek, a Wielkiej Soboty – w Wielki Piątek. Przyjmując możliwość sprawowania tych nabożeństw, a dokładniej ich części zwanej matutinum, składającej się z nokturnów (zresztą, kiedyś w ogóle nazywano tę część brewiarza nokturnem, czyli modlitwą nocną) w nocy czy nawet (późnym) wieczorem dnia poprzedniego, na zasadzie wigilii (jeszcze inna nazwa tego nabożeństwa), zapytać trzeba, czy godzina 16. była odpowiednią porą na ich sprawowanie. A do tej modlitwy nocnej dodawano przecież laudes matutinae, czyli modlitwę wyraźnie już poranną! I tłumaczono to względami duszpasterskimi, chociaż może samego sformułowania nie znano: mówiono, że Kościół odprawia te nabożeństwa po południu dnia poprzedniego, aby dać wiernym możliwość uczestniczenia w nich; skoro bowiem były to godziny liturgiczne przeznaczone na noc i bardzo wczesny ranek, niemożliwe było, aby jacyś wierni zechcieli pofatygować się do kościoła przed świtem, aby w nich uczestniczyć. Reforma Piusa XII przywróciła tym godzinom ich właściwe, czyli poranne, miejsce, aczkolwiek ciemna jutrznia Wielkiego Czwartku mogła być sprawowana w Wielką Środę wieczorem w kościołach katedralnych, aby poranna celebracja nie kolidowała z mszą Krzyżma.

Inne względy duszpasterskie związane były z godziną nieszporów w pewnym belgijskim opactwie benedyktyńskim, skąd przejęli je, jak mi mówiono, benedyktyni tynieccy. Nieszpory odprawiano tam o 15., w niedziele o 14.30, aby wierni mogli po nich zdążyć na ostatni pociąg. Nie wiem, ile w tym prawdy, faktem jest, że przez lata w Tyńcu o takich godzinach odprawiano nieszpory.

Jeśliby dobrze poszukać, to takich względów duszpasterskich w przeszłości można z pewnością więcej znaleźć.