Quo vadis, Quadragesima?

Concede nobis, Domine, praesidia militiae christianae sanctis inchoare ieiuniis, ut contra spiritales nequitias pugnaturi, continentiae muniamur auxiliis.

Ta dzisiejsza kolekta – niełatwa do przetłumaczenia – kojarzyć się może wprawdzie z Erazmem z Rotterdamu, ale jest o wiele starsza. Uczeni wiążą ją z papieżem Leonem Wielkim. W Sakramentarzu Gelazjańskim nie była jednak wcale związana ze Środą Popielcową: przeznaczona była na wigilię Zesłania Ducha Świętego i na środę po tymże Zesłaniu, czyli na środę Suchych Dni letnich – oba dni powiązane, mimo okresu wielkanocnego, z postem i pokutą. Z czasem przeniesiono ją na Popielec, i stała się kolektą na rozpoczęcie procesji pokutnej z kościoła św. Anastazji do św. Sabiny. Później, kiedy o procesji zapomniano, połączono ją z bardzo rozwiniętym obrzędem poświęcenia i nałożenia popiołu – stała się modlitwą obrzęd ten kończącą, podczas gdy sama msza także zyskała własną, napuszoną kolektę (w miejsce prostej i pięknej kolekty z Gelasianum), i taki stan rzeczy usankcjonował Trydent. Po Soborze Watykańskim II modlitwa kończąca dawniej obrzęd posypania głów popiołem stała się kolektą, w rycie zaś nadzwyczajnym została przy obrzędzie popielnym.

Napisałem, że niełatwo jest tę modlitwę przełożyć: łatwiej chyba będzie ją opisowo wyłożyć. Błagamy Boga, aby przez święty post – ten post Popielca, surowy i ścisły – dał nam zacząć czas chrześcijańskiej służby wojskowej, czyli chrześcijańskiej walki. Po co ten post, dlaczego od niego ma się zacząć cała ta wyprawa wojenna? Będziemy bowiem walczyć z duchowymi niegodziwościami, czyli z atakami złego ducha, i potrzebujemy umocnienia i wsparcia, którym jest wstrzemięźliwość.

Warto zauważyć, że modlitwa ta ma mocne biblijne korzenie: owe duchowe niegodziwości – spiritales nequitiae w kolekcie – to nawiązanie do Ef 6:12, a samo określenie chrześcijańskiego życia jako walki też można znaleźć u św. Pawła w 2 Kor 10:4. Wreszcie, obrazy obwarowania (muniamur) i pomocy (auxiliis), które odnosimy do Boga, często pojawiają się w Psałterzu (np. Ps 31 [30]:3; 71 [70]:3; 108 [107]:13; 121 [120]:2).

Przypomnienie o śmierci – prochem jesteś i do prochu wrócisz – nie jest tylko przypomnieniem o przemijaniu, ale i o zmartwychwstaniu: żeby bowiem zmartwychwstać, trzeba najpierw umrzeć. Wielki Post prowadzi nie do przemijania, ale do Zmartwychwstania.